Χαρακτηριστικά μιας οικογενειακής αμπελοοινικής εκμετάλλευσης

∆ρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου

Αργατία Ο.Ε.

Εισήγηση στο πλαίσιο της πρώτης συνάντησης για την ελληνική αµπελουργία, 20-21 Απρίλη 2012, Καπανδρίτι Αττικής

Θα ξεκινήσω την εισήγησή µου δίνοντας τον ορισµό της οικογενειακής εκµετάλλευσης όπως εγώ τον αντιλαµβάνοµαι: Μια οικογενειακής µορφής επιχείρηση που περιλαµβάνει αµπελώνες και οινοποιείο και στην οποία όλες οι αναγκαίες εργασίες (καλλιέργεια αµπελώνων, παραγωγή κρασιού, διάθεση) πραγµατοποιούνται από τα µέλη της οικογένειας.

Για να είναι βιώσιµη µια τέτοια εκµετάλλευση θα πρέπει να διαθέτει 20-50 στρ, έκταση την οποία µια τετραµελής οικογένεια µπορεί άνετα να διαχειριστεί.

Όταν αναφέροµαι σε ένα οικογενειακό οινοποιείο το µυαλό µου πάντα πηγαίνει στη Βουργουνδία, όπου υπάρχουν πολλές οικογενειακές εκµεταλλεύσεις µε εκτάσεις που µοιάζουν µε αυτές των ελληνικών οικογενειακών εκµεταλλεύσεων και οι οποίες δραστηριοποιούνται σε ένα

γεωµορφολογικό περιβάλλον που µοιάζει µε αυτό πολλών ελληνικών περιοχών. Υπάρχουν βέβαια και σηµαντικά στοιχεία διαφοροποίησης.

Στη Βουργουνδία τα οικογενειακά οινοποιεία δραστηριοποιούνται µέσα σε ένα zonage viticole µε ξεκάθαρα χαρακτηριστικά όσον αφορά την ποιότητα, τον χαρακτήρα, και την «τιµή» των κρασιών.

Έχουν παράλληλα µια µακρόχρονη και συνεχή παράδοση και µια ιστορία που δικαιολογεί την τιµολογιακή πολιτική των οικογενειακών οινοποιείων και εξασφαλίζει τη βιωσιµότητά τους ακόµη και µε ένα πολύ µικρό αριθµό φιαλών. Επισκεπτόµενος ένα τέτοιο οινοποιείο και έχοντας τις κατάλληλες διασυνδέσεις µπορείς να δοκιµάσεις κρασιά 20,30, 40, 50 ετών, να επισκεφτείς αµπελώνες που ξεπερνούν τα 100 έτη.

Τι γίνεται στην Ελλάδα;

Την τελευταία εικοσαετία έχουµε µία σηµαντική αύξηση των οικογενειακής µορφής οινοποιείων, µε αµπελώνες ηλικίας µικρότερης των 20 ετών (στις περισσότερες περιπτώσεις), χωρίς όµως ξεκάθαρους στόχους. Μικρά οινοποιεία που θέλουν να γίνουν Μπουτάρης στη θέση του Μπουτάρη, που να λεν ότι είναι οικογενειακά, αλλά να έχουν και τους εργάτες τους για να αισθάνονται «αφεντικά».

Οι ιδιοκτήτες τους είναι γεωπόνοι, οινολόγοι, αµπελουργοί, γιατροί, δικηγόροι, µηχανικοί κλπ

Ευτυχώς σε αρκετές περιπτώσεις η επιλογή της δηµιουργίας µιας οικογενειακής αµπελοοινικής εκµετάλλευσης είναι συνειδητή. Σε πολλές όµως περιπτώσεις είναι καθαρά για την απόκτηση ενός prestige που θεωρείται ότι παρέχει η ενασχόληση µε το κρασί και µιας λάθος αντίληψης που συνδέει το «µου αρέσει να πίνω κρασί» µε το «αγαπώ το κρασί».

Έτσι οι ιδιοκτήτες συχνά στερούνται γνώσεων και δεν έχουν καµία διάθεση να εκπαιδευτούν, θεωρούν ότι τα ξέρουν όλα και ότι το κρασί τους είναι το καλύτερο, συνήθως χωρίς να µπουν στον κόπο να δοκιµάσουν κανένα άλλο. ∆υστυχώς τα παραπάνω δεν είναι αποκυήµατα της φαντασίας µου.

Φυσικά θέλοντας να σας παρουσιάσω τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα µιας οικογενειακής εκµετάλλευσης δε θα µπορούσα παρά να παρουσιάσω ως παράδειγµα την δική µας εκµετάλλευση, την Αργατία.

Καλλιεργούµε 21 στρ αµπελώνες γηγενών ποικιλιών µε κυρίαρχη ποικιλία το Ξινόµαυρο, µε βάση τις αρχές της βιολογικής γεωργίας. Οι πρώτοι µας αµπελώνες φυτεύτηκαν το 2000 ενώ το 2009 φυτέψαµε το τελευταίο µας αµπελοτεµάχιο.

Κτίσαµε το οινοποιείο µας το 2006 το οποίο έχει µία δυναµικότητα 30 τν. Αυτή τη στιγµή παράγουµε 8000 φιάλες και το οινοποιείο βγάζει απλά τα έξοδά του. Θεωρούµε ότι σε δύο χρόνια που όλα τα αµπέλια µας θα είναι σε πλήρη παραγωγή θα φτάσουµε τις 15000 φιάλες, µέγεθος που εξασφαλίζει τη βιωσιµότητα του οινοποιείου και την αξιοπρεπή µας διαβίωση.

Όλες οι εργασίες γίνονται αποκλειστικά από τα µέλη της οικογένειας και φίλους.

Γιατί δηµιουργήσαµε την αµπελοοινική µας εκµετάλλευση;

1. Γιατί θέλαµε να αλλάξουµε τρόπο ζωής

2. Για να αξιοποιήσουµε τα αποτελέσµατα της εικοσαετούς έρευνας και της εµπειρίας µας στην πράξη

3. Γιατί αγαπάµε τον τόπο µας και θέλαµε να βοηθήσουµε στην αγροτοτουριστική του ανάπτυξη

Ποτέ µας δεν ονειρευτήκαµε κάτι τέτοιο!!!

Ας δούµε τώρα τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα της µικρής µας οικογενειακής εκµετάλλευσης στις διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας.

Καλλιέργεια του Αμπελιού

Εδώ µόνο πλεονεκτήµατα µπορώ να αναφέρω:

Το κόστος διαχείρισης των αµπελώνων µας είναι µικρότερο σε σχέση µε µεγαλύτερα µεγέθη που απαιτούν ξένη εργασία, το δε ετήσιο κόστος παραγωγής σταφυλιού ανέρχεται στα 30-40 λεπτά

∆ουλεύοντας ο ίδιος τα αµπέλια σου, αποκτάς ακριβή γνώση των ιδιαιτεροτήτων του κάθε αµπελοτεµαχίου και της ποιότητάς του, αλλά και βιώνεις τις ιδιαιτερότητες της κάθε χρονιάς

Επεµβαίνεις έγκαιρα στην κάθε εργασία αφού δεν έχεις ωράριο.

Το σηµαντικότερο όµως πλεονέκτηµα είναι το γεγονός ότι δουλεύεις σε ένα υγιές περιβάλλον και βλέπεις κάθε χρόνο το αποτέλεσµα των ενεργειών σου. ∆εν υπάρχει ωραιότερο πράγµα από αυτό. Ακόµα και τις εποχές τις βιώνεις διαφορετικά µέσα στο αµπέλι.

Οινοποίηση

Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Τα αρνητικά σηµεία είναι αρκετά και ξεκινούν από το µικρό µέγεθος της εκµετάλλευσης και από το γεγονός ότι για καθαρά ερευνητικούς σκοπούς φυτέψαµε αρκετές ελληνικές ποικιλίες και κλώνους ποικιλιών.

Οι διαφορετικής ωρίµανσης ποικιλίες, τα διαφορετικά εδάφη που καλλιεργείται η ίδια ποικιλία παρουσιάζουν µία σχετική δυσκολία διαχείρισης της πρώτης ύλης στο βέλτιστο της τεχνολογικής ωριµότητας της κάθε ποικιλίας. Επιπλέον οι µικρές ποσότητες αναγκάζουν στη χρήση πολλών µικρών δεξαµενών µε υψηλότερο κόστος αγοράς. ΄

Από την άλλη χρειάζεσαι ένα µικρό πιεστήριο και περισσότερες πιέσεις και άρα περισσότερη εργασία. Γενικά όλος ο εξοπλισµός της οινοποίησης είναι αναλογικά ακριβότερος.

Υψηλότερο είναι και το κόστος των αναλωσίµων οινοποίησης, χρειάζεσαι κάποια γραµµάρια ενός σκευάσµατος για µια δεξαµενή και είσαι αναγκασµένος να αγοράσεις µία µεγάλη συσκευασία που µπορεί το υπόλοιπο να µη σου ξαναχρειαστεί ή να έχει την επόµενη φορά που θα το θέλεις να έχει λήξει.

Αλλά και το κόστος των αναλύσεων είναι υψηλό. Πληρώνεις το ίδιο για ένα δείγµα από µία 2τν δεξαµενή ή µία 20τν.

Το κόστος των υλικών συσκευασίας είναι επίσης υψηλό και έχεις και επιπλέον το βραχνά της κατώτερης παραγγελίας. Θυµάµαι τον πρώτο χρόνο που παραγγείλαµε καψύλια και κιβώτια, η παραγγελία µας ήταν για 5 χρόνια µε ότι αυτό συνεπάγεται (χρήµατα, αποθήκευση κλπ).

Ξεκινήσαµε µε 3 διαφορετικές φιάλες για να καταλήξουµε σε µία προσπαθώντας να βελτιώσουµε τη διαχείρισή τους.

Τέλος έχουµε να αντιµετωπίσουµε και το πολύ υψηλό κόστος των ασφαλιστικών ταµείων.

Στα θετικά στοιχεία θα ήθελα να αναφέρω την παραγωγή κρασιών που φέρνουν το στίγµα της χρονιάς, τη µικρότερη καταπόνηση του σταφυλιού και του γλεύκους κατά την οινοποίηση αφού χρησιµοποιούµε όπου µπορούµε τα χέρια µας και όχι τα µηχανήµατα, την αξιοποίηση όλου του σταφυλιού (τσίπουρο για οικογενειακή κατανάλωση, κοµπόστ για τον µπαξέ κλπ) και τέλος ένα σχετικά µικρότερο λειτουργικό κόστος κυρίως όσον αφορά τη θέρµανση που είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας του κόστους στη βόρεια Ελλάδα και το ρεύµα (αφού θερµαίνουµε και καίµε ρεύµα µόνο όταν είµαστε στο οινοποιείο).

Εμπορία

Και εδώ οι δυσκολίες είναι µεγάλες. Το κόστος συνεχούς διαφήµισης µε τους συνήθεις τρόπους (καταχωρήσεις, συµµετοχές σε διαγωνισµούς και εκθέσεις κλπ) είναι υψηλό σε σχέση µε τα µεγέθη µας. Το ίδιο και η αποστολή κρασιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό για τους ίδιους σκοπούς (το κόστος αποστολής µιας φιάλης είναι διπλάσιο, τριπλάσιο ή και τετραπλάσιο από την τιµή της).

Αλλά και το να στείλεις κρασιά σε έναν πελάτη στο εξωτερικό κοστίζει. Πληρώνεις τα ίδια χρήµατα στο τελωνείο εάν στείλεις 10 κιβώτια ή µία παλέτα. Και είναι δύσκολο να ενταχθείς σε ένα εµπορικό δίκτυο µε το βαθµό δυσκολίας να είναι αντιστρόφως ανάλογος της παραγωγής που διαθέτεις.

Πολλά από τα προβλήµατα αυτά λύνονται ή αντιµετωπίζονται ως ένα βαθµό µε συνεργασία (κάτι που για µας τους Έλληνες είναι το µελανό µας σηµείο):

Συµµετέχοντας σε συλλογικούς φορείς του κλάδου (π.χ. ΕΝΟΑΒΕ), µπορείς να εξασφαλίσεις την παρουσία σου στο προσκήνιο µέσα από οµαδικές προωθητικές ενέργειες (εκθέσεις, διαγωνισµούς,

έντυπα, καταχωρήσεις κλπ).

∆ηµιουργώντας το δίκτυο µικρών παραγωγών (Αυθεντικά Οινοποιεία) µε στόχο την προώθηση των πωλήσεων κυρίως στο εξωτερικό µε κοινές δράσεις, ακόµα και κοινές αποστολές σε επιλεγµένες χώρες στόχους ως ελληνικό κρασί.

Το µεγάλο πλεονέκτηµα των µικρών οικογενειακών οινοποιείων είναι η δυνατότητά τους να πουλούν απευθείας στον καταναλωτή

Στόχος µας είναι η πώληση του κύριου όγκου της παραγωγής από το οινοποιείο. Προσπαθούµε να συνδυάσουµε το κρασί µε την τοπική γαστρονοµία και κυρίως µε προϊόντα που το ίδιο το οινοποιείο παράγει. Αυτό σου δίνει τη δυνατότητα πιο άµεσης και ζεστής επαφής µε τον καταναλωτή, τον φέρνεις πιο κοντά, αποκτάς προσωπική σχέση. Έχεις παράλληλα τη δυνατότητα διαφορετικής τιµολογιακής πολιτικής σε σχέση µε την ποιότητα της χρονιάς, γίνεσαι πιο «ειλικρινής».

Για να γίνει αυτό όµως πρέπει να δηµιουργήσεις γεγονότα-θεσµούς που θα φέρουν κόσµο στο οινοποιείο.

Είτε αυτό είναι «Ανοικτές Πόρτες», είτε άλλες εκδηλώσεις του κλάδου, είτε κάτι που εσύ δηµιουργείς.

Εµείς πιστεύοντας στα κοινωνικά δίκτυα δηµιουργήσαµε µία αστική µη κερδοσκοπική εταιρία, τους "Φίλους του Ξινόµαυρου".  Είναι ουσιαστικά µία οµάδα ανθρώπων η οποία συµµετέχει ενεργά σε όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες της εταιρίας µας. Κάθε χρόνο µετά τον τρύγο δοκιµάζουµε το Ξινόµαυρο της χρονιάς και αποφασίζουµε τις εκδηλώσεις που θα πραγµατοποιήσουµε κατά τη διάρκεια της νέας χρονιάς (κλάδεµα, κορυφολόγηµα-αµπελόφυλλα, τρύγος κλπ)

Γίνονται µε τον τρόπο αυτό κοινωνοί του Ξινόµαυρου, µαθαίνουν γι αυτό, το γνωρίζουν και µιλούν γι αυτό στο δικό τους κύκλο. Γίνονται έτσι συνειδητοί πρεσβευτές του κρασιού µας.

Κλείνοντας θα ήθελα να συνοψίσω τα στοιχεία που θεωρώ ότι συµβάλλουν στη δηµιουργία µιας επιτυχηµένης αµπελοοινικής εκµετάλλευσης

1. Αυτογνωσία. Γνωρίζουµε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατά µας, τα δυνατά και τα αδύνατα σηµεία µας.

2. Καθορίζουµε το κοινό-στόχο µας και δεν αµφιταλαντευόµαστε µε σκοπό το πρόσκαιρο κέρδος (δεν ακολουθούµε τις εφήµερες τάσεις της αγοράς)

3. Πιστεύουµε στο ποιοτικό προϊόν το οποίο παράγουµε και δουλεύουµε συστηµατικά στην ίδια προαποφασισµένη από εµάς κατεύθυνση

4. Χτίζουµε την ιστορία της εκµετάλλευσης

Η δηµιουργία ενός οικογενειακού οινοποιείου είναι επιλογή τρόπου ζωής